Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα

Ενεργητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα ενεργητικής διάθεσης, π.χ. χτυπώ, θερμαίνει, …

Παθητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης, π.χ. χτυπήθηκαν, θερμαίνεται, …

Αιτιολόγηση της επιλογής ή της λειτουργίας

π.χ.: «Ο Χρήστος χτύπησε τη γάτα»

Με την ενεργητική σύνταξη:

Εξαίρεται το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που προβαίνει σε μια ενέργεια («Ο Χρήστος»). Έτσι, το γραμματικό υποκείμενο (το υποκείμενο της πρότασης, δηλαδή «Ο Χρήστος») συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο-δράστη (το υποκείμενο που με βάση το νόημα ενεργεί, δηλαδή «Ο Χρήστος»).

Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων.

π.χ.: «Η γάτα χτυπήθηκε από τον Χρήστο»

Με την παθητική σύνταξη:

Η δράση παρουσιάζεται από την οπτική γωνία του δέκτη, αυτού δηλαδή που δέχεται την ενέργεια του υποκειμένου («Η γάτα»). Άρα, δίνεται έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας του ρήματος.

Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο και τυπικό, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή και γίνεται πιο σύνθετος.

Διαδικασία μετατροπής της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική

Α. Αν το ρήμα είναι μονόπτωτο (παίρνει ένα αντικείμενο), τότε:

1. Το αντικείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

2. Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

3. Το υποκείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

π.χ. «Ο Άρης χτύπησε τον Κώστα.» (ενεργητική) ->  «Ο Κώστας χτυπήθηκε από τον Άρη.» (παθητική)

Β. Όταν τα ρήματα συμπληρώνονται με εξαρτημένη πρόταση με το ότι ή να (δευτερεύουσα ονοματική ειδική ή βουλητική) ως αντικείμενο, στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση ως υποκείμενο.

π.χ. «Οι γονείς μου αποφάσισαν να αλλάξουμε σπίτι» (ενεργητική) -> «Αποφασίστηκε από τους γονείς μου να αλλάξουμε σπίτι» (παθητική)

Γ. Αν το ρήμα είναι δίπτωτο (παίρνει δύο αντικείμενα, άμεσο και έμμεσο), τότε:

1. Το άμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

2. Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

3. Το υποκείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

4. Το έμμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος συνήθως διατηρείται ή γίνεται εμπρόθετο αντικείμενο του παθητικού ρήματος.

π.χ. «Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές στα μαθηματικά).» (ενεργητική) ->  «Οι μαθητές εξετάζονται στα μαθηματικά από τον καθηγητή.» (παθητική)

Δ. Όταν τα ρήματα συντάσσονται-συμπληρώνονται με ένα ονοματικό στοιχείο ως άμεσο αντικείμενο και μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως έμμεσο αντικείμενο, τότε στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται το ονοματικό στοιχείο (άμεσο αντικείμενο) ως υποκείμενο.

π.χ. «Ο δάσκαλος ενημέρωσε τον μαθητή ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (ενεργητική) ->  «Ο μαθητής ενημερώθηκε από το δάσκαλο ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (παθητική)

Ε. Όταν τα ρήματα (ρήματα με σημασία τύπου επιβάλλω και λέω, π.χ. ανακοινώνω, αναφέρω, αναθέτω, απαιτώ, επιβάλλω, γράφω, λέω, επιτρέπω, ζητάω, υπαγορεύω, υπενθυμίζω, ψιθυρίζω, οφείλω, προτείνω, συνιστώ) συντάσσονται-συμπληρώνονται με μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως άμεσο αντικείμενο και με ένα προθετικό σύνολο ως έμμεσο αντικείμενο, τότε στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση (άμεσο αντικείμενο) ως υποκείμενο.

π.χ. Ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο (ενεργητική) ->  Ανακοινώθηκε στους μαθητές (από τον διευθυντή) ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο (παθητική)

ΣΤ. Σπανιότερα, ορισμένα ρήματα προσφέρουν τη δυνατότητα, κατά την παθητική σύνταξη-διάθεση, να προβληθεί ως υποκείμενο το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης.

π.χ. Ο Γιάννης φόρτωσε την ευθύνη στους άλλους για την καταστροφή του θρανίου» (ενεργητική) -> Οι άλλοι φορτώθηκαν την ευθύνη (από τον Γιάννη) για την καταστροφή του θρανίου (παθητική)

π.χ. Ο εργοδότης δεν πλήρωσε τις υπερωρίες στους εργαζόμενους (ενεργητική)  -> Οι εργαζόμενοι δεν πληρώθηκαν τις υπερωρίες (από τον εργοδότη) (παθητική)

Ζ. Αν το ρήμα συντάσσεται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η πρώτη είναι αντικείμενο και η δεύτερη κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε:

1. Η αιτιατική που είναι αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος

2. Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

3. Το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

4. Η αιτιατική που είναι κατηγορούμενο του αντικειμένου του ενεργητικού ρήματος μετατρέπεται σε πτώση ονομαστική και γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου του παθητικού ρήματος.

π.χ. Ο καθηγητής χαρακτήρισε την Άννα αδιάφορη. (ενεργητική) -> Η Άννα χαρακτηρίστηκε αδιάφορη από τον καθηγητή. (παθητική)

Η. Αν το ενεργητικό μεταβατικό ρήμα λήγει σε –μαι, τότε δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ίδιο και ως ρήμα παθητικής διάθεσης και αν σχηματίζει παθητική διάθεση τη σχηματίζει περιφραστικά με το ένα μέρος να προέρχεται από το θέμα του.

π.χ. «Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύνατους. (ενεργητική) -> Οι αδύνατοι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους ισχυρούς. (παθητική)

Παραδείγματα τέτοιων ρημάτων: