Γενικοί κανόνες τονισμού
- Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία.
π.χ. ὁ ἄνθρωπος
- Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη εμπρός από βραχύχρονη λήγουσα.
π.χ. κῆπος, φεῦγε
- Η θέσει μακρόχρονη συλλαβή ως προς τον τονισμό λογαριάζεται βραχύχρονη.
π.χ. αὖλαξ, τάξις
- Στα πτωτικά, όπου τονίζεται η ονομαστική του ενικού, εκεί τονίζονται και οι άλλες πτώσεις του ενικού και του πληθυντικού, εκτός αν εμποδίζει η λήγουσα (όταν είναι μακρόχρονη).
π.χ. λέων, λέοντος, λέοντι…, λεόντων
- Δεν βάζουμε ποτέ περισπωμένη πάνω σε βραχύ φωνήεν (δηλ. στα ε, ο, και στα δίχρονα α, ι, υ, όταν λαμβάνονται ως βραχέα).
π.χ. ἡ λέξις, ὁ λόγος
- Η ασυναίρετη ονομαστική, αιτιατ. και κλητική όταν τονίζεται στην λήγουσα παίρνει οξεία.
π.χ. ἡ πατρίς, ἡ εἰκών
ΕΞΑΙΡΕΣΗ:
α. τούς ἰχθῦς (αιτ. πληθ. των -υς, -ύος)
β. ὦ βασιλεῦ (κλητ. ενικ. των –ευς, -εως)
γ. ἡ δρῦς, τήν δρῦν, ὦ δρῦ, τάς δρῦς (τα μονοσυλ. ουσ. που λήγουν σε υ)
- Η γενική και η δοτική, όταν τονίζονται στη λήγουσα παίρνουν περισπωμένη ΠΡΟΣΟΧΗ: εκτός, αν η λήγουσα είναι βραχύχρονη.
- Η λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν τονίζεται, κανονικά παίρνει περισπωμένη.
π.χ. (τιμάω) τιμῶ, (ἱερέες) ἱερεῖς.
Παίρνει όμως οξεία, αν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η δεύτερη από τις συλλαβές που συναιρούνται.
π.χ. (ἐσταὼς) ἐστώς
- Οι δίφθογγοι (-ου, -ει, -οι, -ευ, -αυ, -ηυ, -αι) είναι μακρόχρονοι, εκτός από το -αι και το -οι, όταν είναι στο τέλος της λέξης.
ΠΡΟΣΟΧΗ: το –αι, -οι στην ευκτική και στα επιρρήματα είναι μακρόχρονοι, αν και βρίσκονται στο τέλος της λέξης.
- Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται.
π.χ. ὁ ἄνθρωπος, τοῦ ἀνθρώπου – ὁ πόλεμος, τοῦ πολέμου
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΗΣ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ
- Η γενική του ενικού σχηματίζεται κανονικά σε – ος, εκτός από τα φωνηεντόληκτα που λήγουν σε -ευς, -ις και -υς.
π.χ. ὁ γραμματεύς, τοῦ γραμματέ-ως – ἡ πόλις, τῆς πόλε-ως – ὁ πέλεκυς, τοῦ πελέκε-ως
- Η δοτική του ενικού σχηματίζεται κανονικά σε -ι, εκτός από την ίδια με την παραπάνω περίπτωση ονόματα που σχηματίζεται σε -ει.
π.χ. τῷ γραμματεῖ – τῇ πόλει – τῷ πελέκει
- Η αιτιατική του ενικού σχηματίζεται κανονικά σε –α.
π.χ. ὁ γίγας, τόν γίγαντ-α, ὁ φύλαξ, τόν φύλακ-α.
ΕΞΑΙΡΕΣΗ:
α. τα φωνηεντόληκτα (εξαιρούνται, όσα λήγουν σε -ευς).
π.χ. ὁ ἰχθύς, τόν ἰχθύ-ν – ἡ πόλις, τήν πόλι-ν – ὁ πέλεκυς, τόν πέλεκυ-ν.
β. τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε –ις ( γεν. -ιτος, -ιδος, -ιθος).
π.χ. ἡ ἔρις, τήν ἔριν – ἡ χάρις, τήν χάριν κ.λ.
- Η κλητική του ενικού κανονικά σχηματίζεται όμοια με την ονομαστική (ενικού).
π.χ. ὁ κόραξ, ὦ κόραξ, ὁ φύλαξ, ὦ φύλαξ
ΕΞΑΙΡΕΣΗ:
η κλητική σχηματίζεται μόνο από τό θέμα, χωρίς κατάληξη (όταν όμως το τελευταίο σύμφωνο του θέματος είναι οδοντικό αυτό αποβάλλεται):
Συγκεκριμένα:
α. τα φωνηεντόληκτα ονόματα.
π.χ. ἡ πόλις, ὦ πόλι – ὁ βασιλεύς, ὦ βασιλεῦ – ὁ ἰχθῦς, ὦ ἰχθῦ – ὁ βοῦς, ὦ βοῦ (εκτός από όσα κλίνονται κατά το ἥρως, ἥρωος)
β. τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ας, γεν.-αντος.
π.χ. γίγας, γίγαντ-ος, κλητ. ὦ γίγαν (από θέμα γίγαντ-)
γ. τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ων, γεν.-όντος.
π.χ. ὁ λέων, λέοντ-ος, κλητ. ὦ λέον (από θέμα λέοντ- χωρίς το οδοντικό τ)
δ. τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε –ις (γεν. -ιτος, -ιδος, -ιθος).
π.χ. ἔρις, ἔριδος, κλητ.ὦ ἔρι (από θέμα ἔριδ-) – ὀρνις, ὄρνιθος, κλητ. ὦ ὄρνι – χάρις, χάριτ-ος, κλητ. ὦ χάρι (από θέμα χάριτ-).
ε. τα βαρύτονα ενρινόληκτα -ων, γεν.-ονος.
π.χ. γείτων, γείτον-ος, κλητ. ὦ γεῖτον (από το θέμα γειτον-)
στ. τα βαρύτονα υγρόληκτα σε -ωρ, γεν.-ορος.
π.χ. ρήτωρ, ρήτορ-ος, κλητ. ὦ ρῆτορ (από θέμα ρητορ-).
- Η ονομαστική πληθυντικού κανονικά σχηματίζεται σε -ες.
π.χ. ὁ γέρων, οἱ γέροντ-ες, ὁ φύλαξ, οἱ φύλακ-ες
ΕΞΑΙΡΕΣΗ:
τα φωνηεντόληκτα ονόματα, που κλίνονται σύμφωνα με τα: γραμματεύς, πόλις, πέλεκυς, και σχηματίζουν την ονομαστική πληθυντικού σε -εις, π.χ. οἱ γραμματεῖς, αἱ πόλεις, οἱ πελέκεις
- Η δοτική πληθυντικού έχει κατάληξη -σι. Όταν πριν από αυτή την κατάληξη υπάρχει
κ, γ, χ γίνεται -ξι, όταν υπάρχει π, β, φ γίνεται -ψι, όταν υπάρχει τ, δ, θ παραμένει -σι και τα τ, δ, θ αποβάλλονται. Όταν υπάρχει -ντ, το (τ) αποβάλλεται και το προηγούμενο φωνήεν, αν είναι βραχύ (ε, ο) μετατρέπεται σε (ει), και (ου) αντίστοιχα, αν είναι δίχρονο παραμένει, αλλά θεωρείται μακρό (αντέκταση).
π.χ. τοῖς φύλακ-σι=φύλαξι, τοῖς κώνωπ-σι=κώνωψι, τοῖς φρονήματ-σι=φρονήμασι, τοῖς ἀνδριάντ-σι=ἀνδριᾶσι(το ᾱ), τοῖς λέοντ-σι=τοῖς λέουσι, τοῖς λυθέντ-σι=λυθεῖσι
τα διχρονα της παραλήγουσας των βαρύτονων ρημάτων
- Τα ρήματα σε -ζω (-άζω, -ίζω, -ύζω) έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύ.
- Τα ρήματα σε –πτω έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύ.
Εξαιρούνται: πίπτω, ῥίπτω.
- Τα ρήματα σε -ττω ή -σσω έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύ.
Εξαιρούνται: κηρύττω, πράττω.
- Και τα υπόλοιπα αφωνόληκτα (π, β, φ – κ, γ, χ – τ, δ, θ, εκτός δηλαδή των σε -ττω ή σσω) έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύ.
Εξαιρείται: τρίβω.
- Τα ρήματα σε -λλω έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύ.
- Τα ρήματα σε -ανω έχουν το ᾰ βραχύ.
- Τα σε -νυμι έχουν το ῠ βραχύ.
ΕΞΑΙΡΕΣΗ: Είναι μακρό στα 3 ενικά προσ. ενεστ. και παρατ., στο β΄ενικό πρστ. ενεστ. και στο θηλ. της μτχ. ενεστώτα.
- Τα εις -ίω έχουν το ῑ μακρό.
Εξαιρείται: ἐσθίω.
- Τα εις -ύω έχουν το ῡ μακρό.
Εξαιρείται: ἑλκύω.
- Τα εις -ρω και -νω έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας μακρό.
Εξαιρούνται: τίνω, φθίνω.